با اجداد اسرار آمیز موز آشنا شوید! - مجله زیبایی زندگی

به نظر می رسد موز آن چیزی نیست که فکر می کردیم. مطمئناً بیشتر موزها وقتی می رسند زرد، شیرین و خوشمزه هستند. اما پژوهشگران در مطالعه جهانی خود انواع مجذوب کننده تری را نسبت به موز معمولی که در فروشگاه ها دیده می شود، پیدا کرده اند: واریته های خوراکی که می توانند قرمز یا آبی، خمیده یا پیازی شکل، دانه دار یا بی دانه باشند.

طبق مطالعه ای که اوایل ماه جاری در مجله Frontiers in Plant Science منتشر شد، درخت خانوادگی موز متنوع تر و اسرارآمیزتر از چیزی است که قبلاً تصور می شد. جولی ساردوس، گیاه شناس گروه تحقیقاتی بین المللی بیودایورسیتی و یکی از نویسندگان مطالعه گفت: تنوع موز به خوبی توصیف و مستندسازی نشده است. این مسئله از طریق پژوهشگران گذشته نادیده گرفته شده است.

ساردوس و همکارانش مواد ژنتیکی صدها موز مختلف را تجزیه وتحلیل کردند و دریافتند که حداقل سه جد وحشی موز وجود دارد که هنوز از طریق گیاه شناسان کشف نشده است. آگاهی از این موضوع که این اجداد وحشی گمشده در جایی وجود دارند، می تواند نگاه ما به درخت موز را تغییر دهد و به پیدا کردن راه هایی برای محافظت از این محصول دربرابر بیماری ها کمک کند.

تصور کنید همه این موزها را داشتید تا هر روز از میان آن ها انتخاب کنید.

موز وحشی (Musa acuminata) دارای گوشتی پر از دانه است که موجب می شود میوه آن تقریباً غیر قابل خوردن باشد. دانشمندان فکر می کنند که موز بیش از 7 هزار سال پیش در جزیره گینه نو اهلی شد. انسان های آن جزیره در آن زمان این گیاهان را به روشی پرورش می دادند تا بدون بارورشدن، میوه تولید کنند و میوه آن ها بی دانه باشد. آن ها بدون داشتن دانش رسمی از اصول توارث و تکامل توانستند موزهای بسیار خوشمزه ای تولید کنند.

با توسعه مسیرهای تجاری و روابط زبانی، موز تازه نیز توسعه پیدا کرد. وقتی کشاورزان در مناطقی که بعدا به اندونزی، مالزی و هند تبدیل شد، آن را با دیگر گونه های وحشی موز تلاقی دادند، گیاه موز پیچیدگی ژنتیکی پیدا کرد.

قرمز یا آبی، خمیده یا پیازی شکل، دانه دار یا بی دانه: موز تنوع بسیار زیادی دارد و دانشمندان سیگنال های ژنتیکی واریته هایی را شناسایی کرده اند که هنوز در طبیعت پیدا نشده اند.

امروزه می توان با شبیه سازی الگوهای پرورش و تولیدمثل به کمک کامپیوتر، از نشانگرهای ژنتیکی برای ردیابی گیاهان موز تا اجدادشان استفاده کرد. این رویه می تواند نشان دهد که چه نوع مسیرهای تجاری و روش های کشاورزی در جوامع مختلف ایجاد شده بود. دکتر ساردوس گفت: این موضوع که چگونه میوه های پر از دانه های سفت موز به میوه های گوشتی خوراکی بدون دانه تبدیل شدند، معمای هیجان انگیزی برای بررسی است.

اما وقتی دکتر ساردوس و همکارانش تجزیه وتحلیل خود را روی مجموعه ای از موزهای اهلی اجرا کردند، دریافتند که سه جد وجود دارد که آن ها را نمی شناسند. به نظر می رسید یکی از آن ها آثار ژنتیکی قوی در موزهای آسیای جنوب شرقی بر جای گذاشته باشد. دیگری به اطراف جزیره بورنئو محدود بود و سومی به نظر می رسید که از گینه نو باشد. اما این اجداد وحشی به جز بر جای گذاشتن آثار ژنتیکی خود در خوشه های جغرافیایی خاص از گیاهان موز اهلی شده، برای دانشمندان کاملاً ناشناخته بودند. جیمز لیبنز مک، زیست شناس گیاهان در دانشگاه جورجیا که در مطالعه تازه شرکت نداشت، گفت: داده های آن ها نشان می دهد که مقداری اهلی سازی در بخش هایی از اقیانوس آرام جنوبی اتفاق افتاده است که قبلاً مورد توجه قرار نگرفته است. این خیلی جالب است.

کشف این اجداد اسرارآمیز نیز عملی است. به گفته دکتر ساردوس، موزهای بدون دانه که به طور اتوماتیک میوه می دهند، عقیم هستند و این امر پرورش موزهای متفاوت را بسیار پیچیده می کند. او گفت: باید سراغ موزهای وحشی بروید و نحوه تولید گیاهان بارور شبیه موزهای خوراکی را پیدا کنید. سپس باید آن گیاهان را با موزهای دیگر تلاقی دهید تا موزهای عقیم خوراکی تازهی ایجاد کنید.

مزارع موز در جهان فاقد تنوع ژنتیکی هستند و دانشمندان در پی یافتن انواعی از گونه های وحشی هستند تا به کمک خصوصیات آن ها از این محصول دربرابر بیماری ها محافظت کنند.

دشواری پرورش موزهای تازه موجب شده است بیشتر مزارع سراسر جهان و عمدتاً در آفریقا و آمریکای مرکزی فقط یک نوع موز را کشت می کنند: موز کاوِندیش که پرمصرف ترین واریته موز در جهان است. اگرچه این کار خطرناک است، زیرا تنوع ژنتیکی کم موز موجب می شود که دربرابر شیوع بیماری آسیب پذیر شود. لیبنز مک گفت: همیشه این خبر را می شنوید که در مقطعی از زمان قحطی موز پیش خواهد آمد، چراکه نوعی بیماری درحال شیوع در مزارع موز است.

اصلاح کنندگان گیاه موز باید سراغ موزهای وحشی بروند تا تنوع ژنتیکی موز را افزایش دهند و محصولات مقاوم تری تولید کنند. آن ها می توانند ویژگی های مختلف موزهای وحشی را بررسی کنند و تصمیم بگیرند که کدام یک می تواند برای پیشگیری از بیماری، شیوع قارچ ها یا حتی سازگاری با شرایط آب وهوایی نامساعد بهترین گزینه باشد. پاملا سولتیس، گیاه شناس موزه تاریخ طبیعی فلوریدا که در مطالعه تازه شرکت نداشت، گفت: شاید راه چاره این باشد که فقط روی موز معمولی خودمان تمرکز نکنیم واز خطوط کشت شده دیگر نیز استفاده کنیم.

اگرچه برای انجام این کار لازم است درخت خانوادگی موز واضح تر باشد. دکتر ساردوس امیدوار است کشف اجداد ناشناخته موز موجب شود دانشمندان بیشتر تاریخ ژنتیکی این محصول را مورد کاوش قرار دهند. متیو روارد، نویسنده دیگر مطالعه و همکار دکتر ساردوس در گروه تحقیقاتی بین المللی بیودایورسیتی که حدود 20 سال به مطالعه موز مشغول بوده است، می افزاید: دوستان و خانواده من همیشه تعجب می کنند که هنوز روی موز کار می کنم. اما حتی پس از گذشته این همه سال هنوز نادانسته های زیادی وجود دارد.

جستجو برای موز عالی همچنان ادامه دارد.

227227